ศูนย์จีโนมฯ รพ.รามาธิบดี เผย ต้นกำเนิดของ "โอมิครอน"

เฟซบุ๊ก ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ เผยว่า ต้นกำเนิดของ “โอมิครอน” เราจำเป็นต้องรู้ เพื่อแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ (root cause)

การที่จะหาทางป้องกันมิให้ "ไวรัสโคโรนา 2019" เกิดการกลายพันธุ์จนระบาดติดต่อกันทั่วโลกอย่างต่อเนื่อง ซ้ำแล้วซ้ำอีกมากว่า 3 ปี เช่น กรณีประเทศไทยตั้งแต่ อู่ฮั่น A.6 (คลัสเตอร์ สนามมวย) B.1.36.16 (คลัสเตอร์ ตลาด-โรงงาน ปทุมธานี สมุทรสาคร) อัลฟา (คลัสเตอร์ทองหล่อ) เบตา แกมมา เดลตา (คลัสเตอร์แคมป์คนงาน) โอมิครอน และอาจมีสายพันธุ์ใหม่ที่จะอุบัติตามออกมาอีกในอนาคต การระดมฉีดวัคซีนเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันหมู่ให้เกิดขึ้นทั่วโลกเป็นการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ ตัววัคซีนเองประสิทธิภาพก็ลดลงตามลำดับเพราะสร้างจากไวรัสต้นแบบดั้งเดิม เราจึงจำเป็นต้องสืบค้นให้ได้ว่า “โอมิครอน” อันเป็นสาเหตุแห่งปัญหา (root cause) เกิดขึ้นมาได้อย่างไร เพื่อหาทางตัดไฟแต่ต้นลมอันเป็นการแก้ปัญหาที่ต้น "เหตุ" เพื่อมิให้ไวรัสสามารถกลายพันธุ์ลักษณะเดียวกับโอมิครอนเกิดขึ้นมาอีก

โอมิครอนปรากฏตัวครั้งแรกในประเทศแอฟริกาใต้ เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน 2564 จากการถอดรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมพบว่ามีการกลายกลายพันธุ์ต่างไปจากไวรัสดั้งเดิม “อู่ฮั่น” กว่า 70 ตำแหน่ง ในขณะที่เดลตากลายพันธุ์ต่างจาก “อู่ฮั่น” ได้เพียง 60 ตำแหน่ง โดยส่วนของหนาม (spike) ของโอมิครอนกลายพันธุ์ถึง 35 ตำแหน่ง ทำให้สามารถหลบหลีกภูมิคุ้มกันที่เกิดจากการติดเชื้อตามธรรมชาติและจากวัคซีน จนก่อให้เกิดการระบาดไปทั่วโลกในขณะนี้

นักวิจัยบางกลุ่มเสนอทฤษฎีว่าโอมิครอนอาจหลบไปกลายพันธุ์อย่างรวดเร็วในกลุ่มคนที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง แต่ทฤษฎีนี้ไม่ค่อยเป็นที่ยอมรับเพราะเป็นเรื่องที่น่าแปลกที่โอมิครอนสามารถหลบเรด้า โดยไม่เคยมีนักวิจัยทีมใดในโลกตรวจพบและถอดรหัสพันธุกรรมโอมิครอนได้มาก่อนหน้านี้และรหัสพันธุกรรมของโอมิครอนเองก็ไปคล้ายกับกับไวรัสดั้งเดิม มากกว่าบรรดาไวรัสสายพันธุ์ใหม่ที่เกิดการระบาดในคนมาอย่างต่อเนื่องเช่น อัลฟา เดลตา

เร็วๆนี้ทีมนักวิจัยจากจีนได้ใช้ข้อมูลจากรหัสพันธุ์กรรมมาวิเคราะห์ทบทวนจนได้ข้อสรุปว่า “โอมิครอน” อาจเกิดจากการ "แตกเหล่า” ออกจากไวรัสโคโรนา 2019 สายพันธุ์ B.1.1 ที่ระบาดในมนุษย์ราวกลางปี 2563 โดยพบว่า “โอมิครอน” มีรหัสพันธุกรรมใกล้เคียงกับ B.1.1 มากกว่าและแตกต่างไปจาก อัลฟา เบตา แกมมา เดลต้า มิว และ แลมป์ดา

 

• เริ่มวันนี้! 6 ข้อกำหนด พรก.ฉุกเฉิน รับมือโควิด-19 สายพันธุ์ "โอมิครอน"
• เผยข้อมูลคนไทยต้องรู้ "โอมิครอน" ไม่ใช่วัคซีนธรรมชาติ อย่าติด!
• เทียบอาการกันชัดๆ "โอมิครอน และ เดลต้า" ต่างกันอย่างไร

อัตราการกลายพันธุ์ในส่วนโปรตีนหนามของไวรัสโคโรนา 2019 ที่ระบาดในมนุษย์จะเกิดขึ้นประมาณ 0.45 ตำแหน่งต่อเดือน ในขณะที่โอมิครอนมีการกลายพันธุ์ไปถึง 27 ตำแหน่งในช่วง 18 เดือน หรือ ประมาณ 1.5 ตำแหน่งต่อเดือน ซึ่งเร็วกว่าอัตราเฉลี่ยของไวรัสโคโรนา 2019 กลายพันธุ์ที่ระบาดในมนุษย์ถึง 3.3 เท่า ดังนั้นจึงไม่น่าจะเป็นไปได้ที่ "โอมิครอน" จะสามารถกลายพันธุ์รวดเร็วขนาดนี้หากยังติดต่อแพร่เพิ่มจำนวนในมนุษย์ จึงมีการตั้งสมมุติฐานว่าโอมิครอนอาจกระโดดหลบเข้าสู่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม เช่น หนู เพราะพบว่า "ส่วนหนาม" ของโอมิครอนสามารถจับกับตำแหน่งจำเพาะบนผิวเซลล์ของหนู หรือ "mouse ACE2 receptor" ได้เป็นอย่างดี และการเข้าไปเพิ่มจำนวนในเซลล์หนูอาจทำให้โอมิครอนสามารถกลายพันธุ์สะสมได้รวดเร็วกว่าในเซลล์มนุษย์ เนื่องจากไม่มีภูมิคุ้มกันทั้งจากธรรมชาติและจากวัคซีนมาคอยยับยั้งเหมือนในมนุษย์ จากนั้นกระโดดกลับเข้าสู่มนุษย์อีกในเดือนพฤศจิกายน 2564 แสดงให้เห็นว่าการระบาดของโอมิครอนมีการวิวัฒนาการแบบข้ามสายสกุล (interspecies) นอกจากนี้ยังทำให้โอมิครอนมีพฤติกรรมที่แปลกแตกต่างไปจากไวรัสโคโรนา 2019 ที่ระบาดในมนุษย์ คือมีการติดเชื้อเพิ่มจำนวนในเชลล์ของระบบทางเดินหายใจส่วนบนของมนุษย์ได้ดี โดยไม่เข้าไปติดเชื้อและทำลายเชลล์ปอดจนเกิดการอักเสบอันเป็นสาเหตุของการเสียชีวิต เหมือนกับที่สายพันธุ์ เดลตา อัลฟา เบตา แกมมา ประพฤติ ปฏิบัติอยู่

ดังนั้นในอนาคตหากมีนักวิจัยอีกหลายกลุ่มสามารถยืนยันสมมุติฐานของทีมวิจัยจีนกลุ่มนี้ว่าถูกต้องไม่คลาดเคลื่อน การควบคุมโรคโควิด-19 อาจต้องเปลี่ยนไป กล่าวคือนอกเหนือไปจากการเร่งฉีดวัคซีนในมนุษย์แล้ว ยังต้องติดตามการระบาดของไวรัสโคโรนา 2019 ในหนูหรือสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอื่นๆ เช่น ค้างคาว ตัวนิ่ม หมา แมว ฯลฯ อย่างใกล้ชิดเพิ่มขึ้นอีก เพื่อป้องกันการติดเชื้อข้ามสายสกุล (interspecies) หรือ "Zoonoses"

ผู้เชี่ยวชาญขององค์การอนามัยโลกได้ให้คำจำกัดความของ ZOONOSES ว่า หมายถึง Those diseases and infection which are naturally transmitted between vertebrate animals and man หรือโรคทั้งหลาย และการติดเชื้อที่มีการติดต่อตามธรรมชาติระหว่างสัตว์มีกระดูกสันหลัง และคน การติดต่ออาจติดต่อจากสัตว์มายังคน หรือจากคนไปยังสัตว์ก็ได้ แต่การติดต่อนั้นต้องเป็นไปโดยธรรมชาติ

ในอนาคตหากไวรัสโคโรนา 2019 ถูกระบุว่าเป็น ZOONOSES จะเป็นประโยชน์ในด้านที่เน้นให้บุคคลากรสาธารณสุขฝ่ายต่างๆ ซึ่งจะเป็นแพทย์ หรือสัตวแพทย์ก็ตามจะได้ตระหนักถึงความรับผิดชอบ ในการร่วมมือหรือประสานงานการควบคุม หรือกำจัดโรค ตลอดจนค้นคว้าวิจัยหาเทคโนโลยี่ที่เหมาะสม เพื่อนำมาใช้ให้มีประสิทธิผลในการควบคุมโรคแต่ละท้องที่

 

ขอบคุณ FB : Center for Medical Genomics